UPI દેશની ડિજિટલ અર્થવ્યવસ્થાનું બન્યું એન્જિન, 59.6 કરોડથી વધુ વ્યવહારો થયા
નવી દિલ્હીઃ સ્ટેટ ઓફ ઈન્ડિયાનો ડિજિટલ ઈકોનોમી રિપોર્ટ 2024 દર્શાવે છે કે ભારત હવે અર્થતંત્ર-વ્યાપી ડિજિટાઈઝેશનની દ્રષ્ટિએ વૈશ્વિક સ્તરે ત્રીજો સૌથી વધુ ડિજિટલ દેશ છે અને વ્યક્તિગત વપરાશકર્તા ડિજિટાઈઝેશન માટે G20 દેશોમાં 12મા ક્રમે છે. સોમવારે, કેન્દ્રીય નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે જણાવ્યું હતું કે ભારત કેશલેસ ક્રાંતિને અપનાવી રહ્યું છે. દરરોજ 70,000 કરોડ રૂપિયાથી વધુના UPI વ્યવહારો અને એક દિવસમાં 59.6 કરોડ વ્યવહારો સાથે, ડિજિટલ ચુકવણીઓ હવે ધોરણ બની ગઈ છે.
નાણા મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, ડિજિટલ મધ્યસ્થી અને પ્લેટફોર્મના વિકાસથી સૌથી વધુ વૃદ્ધિ થવાની અપેક્ષા છે, ત્યારબાદ બાકીના અર્થતંત્રમાં ડિજિટલ પ્રવેશ અને ડિજિટાઈઝેશનમાં વધારો થવાની ધારણા છે. તમને જણાવી દઈએ કે, ભારતની ડિજિટલ અર્થવ્યવસ્થા 2029-30 સુધીમાં રાષ્ટ્રીય આવકના લગભગ પાંચમા ભાગનું યોગદાન આપશે. આનો અર્થ એ થયો કે 6 વર્ષથી ઓછા સમયમાં, દેશમાં ડિજિટલ અર્થતંત્રનો હિસ્સો કૃષિ અથવા ઉત્પાદન કરતા વધી જશે.
ભારતની ડિજિટલ અર્થવ્યવસ્થા તેના આર્થિક વિકાસમાં નોંધપાત્ર ફાળો આપનાર તરીકે ઉભરી આવી છે, જે 2022-23માં GDPના 11.74% (રૂ. 31.64 લાખ કરોડ અથવા US$402 બિલિયન) નો હિસ્સો ધરાવે છે. ડિજિટલ અર્થતંત્ર, જે 14.67 મિલિયન કામદારો (2.55% કાર્યબળ) ને રોજગારી આપે છે, તે બાકીના અર્થતંત્ર કરતાં લગભગ પાંચ ગણું વધુ ઉત્પાદક છે. ખરેખર, છેલ્લા 11 વર્ષોમાં ભારતમાં દરેક ક્ષેત્રમાં અભૂતપૂર્વ ફેરફારો જોવા મળ્યા છે, આજે ભારત માત્ર સૌથી ઝડપથી વિકસતું મુખ્ય અર્થતંત્ર જ નહીં પરંતુ આબોહવા કાર્યવાહી અને ડિજિટલ નવીનતા જેવા મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ પર એક મુખ્ય વૈશ્વિક ભાગીદાર પણ છે. UPI એ આ વર્ષે મજબૂત વૃદ્ધિ નોંધાવી છે, મે મહિનામાં 18.68 અબજ વ્યવહારો નોંધાવ્યા છે, જે એપ્રિલમાં 17.89 અબજ હતા.
નાણા મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર, જાન્યુઆરી 2025 માં UPI વ્યવહારોની સંખ્યા 16.99 અબજને વટાવી ગઈ અને તેનું મૂલ્ય ₹23.48 લાખ કરોડને વટાવી ગયું, જે કોઈપણ મહિનામાં નોંધાયેલ સૌથી વધુ આંકડો છે. નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માં, ડિજિટલ પેમેન્ટ લેન્ડસ્કેપમાં જબરદસ્ત પ્રગતિ જોવા મળી. UPI ભારતના ડિજિટલ પેમેન્ટ ઇકોસિસ્ટમનો આધારસ્તંભ રહ્યો છે, જે દેશભરમાં 80% રિટેલ ચુકવણીમાં ફાળો આપે છે. નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માટે કુલ વ્યવહારોની સંખ્યા 131 અબજને વટાવી ગઈ અને મૂલ્ય ₹200 લાખ કરોડને વટાવી ગયું. તેના ઉપયોગમાં સરળતા, સહભાગી બેંકો અને ફિનટેક પ્લેટફોર્મના વધતા નેટવર્ક સાથે, UPI ને દેશભરના લાખો વપરાશકર્તાઓ માટે રીઅલ-ટાઇમ ચુકવણીનો પસંદગીનો મોડ બનાવ્યો છે.
નેશનલ પેમેન્ટ્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા (NPCI) ના ડેટા અનુસાર, UPI વ્યવહારોમાં વાર્ષિક ધોરણે 33 ટકાથી વધુનો વધારો જોવા મળ્યો છે, જે ગયા વર્ષના સમાન મહિનામાં 14.03 અબજ વ્યવહારો હતા. મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ UPI વ્યવહારો ગયા મહિને વધીને રૂ. 25.14 લાખ કરોડ થયા, જે એપ્રિલમાં રૂ. 23.95 લાખ કરોડથી 5 ટકા વધુ છે. આ ગયા વર્ષના મે મહિનામાં રૂ. ૨૦.૪૫ લાખ કરોડથી લગભગ ૨૩ ટકાનો વધારો દર્શાવે છે. મે મહિનામાં સરેરાશ દૈનિક વ્યવહારનું પ્રમાણ ૬૦૨ મિલિયન હતું, જ્યારે સરેરાશ દૈનિક વ્યવહારની રકમ રૂ. 81,106 કરોડ સુધી પહોંચી ગઈ.
નોંધપાત્ર રીતે, UPI એ ભારતની ડિજિટલ ચુકવણી પ્રણાલીમાં તેનું વર્ચસ્વ મજબૂત બનાવ્યું છે અને કુલ વ્યવહાર વોલ્યુમમાં તેનો હિસ્સો ગયા નાણાકીય વર્ષમાં 79.7 ટકાથી વધીને 2024-25માં 83.7 ટકા થવાની ધારણા છે. તે જ સમયે, RBI ના વાર્ષિક અહેવાલ દર્શાવે છે કે UPI એ 2024-25 દરમિયાન 185.8 અબજ વ્યવહારોને સરળ બનાવ્યા, જે વાર્ષિક 41 ટકાનો વધારો દર્શાવે છે. મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ, UPI વ્યવહારો FY24 માં રૂ. 200 લાખ કરોડથી વધીને રૂ. 261 લાખ કરોડ થયા.
ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ ફાઇનાન્શિયલ સર્વિસીસ (DFS) ના આર્થિક સલાહકાર સુધીર શ્યામે આ વર્ષે ફેબ્રુઆરીમાં જણાવ્યું હતું કે ભારતની ડિજિટલ ચુકવણી ક્રાંતિ તેની સરહદોની બહાર વિસ્તરી રહી છે. UPI ઝડપથી વૈશ્વિક સ્તરે વિસ્તરી રહ્યું છે, જે વિદેશમાં મુસાફરી કરતા ભારતીયો માટે સીમલેસ ક્રોસ બોર્ડર વ્યવહારોને સક્ષમ બનાવે છે. હાલમાં, UPI 7 થી વધુ દેશોમાં ઉપલબ્ધ છે, જેમાં [UAE, સિંગાપોર, ભૂતાન, નેપાળ, શ્રીલંકા, ફ્રાન્સ, મોરિશિયસ] જેવા મુખ્ય બજારોનો સમાવેશ થાય છે, જે ભારતીયોને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ચુકવણી કરવાની મંજૂરી આપે છે. આ વિસ્તરણથી રેમિટન્સનો પ્રવાહ વધુ વધશે, નાણાકીય સમાવેશમાં સુધારો થશે અને વૈશ્વિક નાણાકીય પરિદૃશ્યમાં ભારતનું કદ વધશે. સુંદરે એમ પણ કહ્યું કે કેટલાક અન્ય દેશોએ પણ UPIમાં રસ દાખવ્યો છે. તે જ સમયે, કેમ્બ્રિજ બિઝનેસ સ્કૂલના પ્રોફેસર કાર્લોસ મોન્ટેસ કહે છે કે યુનિફાઇડ પેમેન્ટ્સ ઇન્ટરફેસ (UPI) અન્ય દેશોને ભારતીય અનુભવમાંથી શીખવાની તક આપે છે.
