આરોગ્ય ખર્ચમાં સરકારી આરોગ્ય ખર્ચનો હિસ્સો 29.0 ટકાથી વધીને 48.0 ટકા થયો
નવી દિલ્હીઃ ભારતની આર્થિક વિકાસની વ્યુહરચના તેના તમામ નાગરિકો માટે સર્વસમાવેશકતા અને કલ્યાણ પર ભાર મૂકે છે. સરકારનું ધ્યાન શિક્ષણ, આરોગ્ય સેવા, કૌશલ્ય વિકાસ અને સામાજિક માળખાગત વિકાસ દ્વારા નાગરિકોને સશક્ત બનાવવા પર છે. સમાવિષ્ટ આર્થિક વિકાસ વિકસિત ભારત 2047 ની દ્રષ્ટિના કેન્દ્રમાં છે. નિવારક પગલાં, ઉચ્ચ ગુણવત્તાયુક્ત આરોગ્યસંભાળની સાર્વત્રિક સુલભતા, જાહેર આરોગ્ય માળખાને મજબૂત કરવા અને તબીબી શિક્ષણમાં પ્રગતિ સહિતની સરકારી પહેલોએ સામૂહિક રીતે ભારતમાં આરોગ્યસંભાળને વધુ સુલભ અને તમામ માટે પોસાય તેવા બનાવવામાં ફાળો આપ્યો છે, એમ આજે સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવેલા આર્થિક સર્વેક્ષણ 2024-25 માં જણાવાયું છે.
- આરોગ્ય ખર્ચ
આર્થિક સર્વેક્ષણ મુજબ નાણાકીય વર્ષ 22માં કુલ આરોગ્ય ખર્ચ (ધેટ) ₹9,04,461 કરોડ (જીડીપીના 3.8 ટકા અને વર્તમાન ભાવે માથાદીઠ ₹6,602) રહેવાનો અંદાજ છે. નાણાકીય વર્ષ 2019 થી માથાદીઠ કુલ આરોગ્ય ખર્ચમાં (સ્થિર ભાવે) વધારો જોવા મળ્યો છે. નાણાકીય વર્ષ 2015થી નાણાકીય વર્ષ 22 દરમિયાન દેશના કુલ સ્વાસ્થ્ય ખર્ચમાં સરકારી સ્વાસ્થ્ય ખર્ચનો હિસ્સો 29.0 ટકાથી વધીને 48.0 ટકા થઈ ગયો છે. આમાંથી વર્તમાન આરોગ્ય ખર્ચ (સીએચઇ) ₹7,89,760 કરોડ (ધેટના 87.3 ટકા) અને મૂડીગત ખર્ચ ₹1,14,701 કરોડ (ધેટના 12.7 ટકા) છે. નાણાકીય વર્ષ ૨૦૧૬માં મૂડીખર્ચનો હિસ્સો ૬.૩ ટકાથી વધીને નાણાકીય વર્ષ 2022માં 12.7 ટકા થયો છે, તે સકારાત્મક સંકેત છે, કારણ કે તેનાથી વ્યાપક અને વધુ સારા સ્વાસ્થ્ય માળખાગત સુવિધાઓ પ્રાપ્ત થશે. આયુષ્માન ભારત – પ્રધાનમંત્રી જન આરોગ્ય યોજના (એબી-પીએમજેએવાય) એબી-પીએમજેએવાય (AB-PMJAY) એ ભારતની સૌથી વધુ સંવેદનશીલ વસતિના 40 ટકા લોકોને આરોગ્ય કવચ પ્રદાન કરીને હેલ્થકેરમાં ક્રાંતિ લાવી છે. આરોગ્ય પરના સરકારી ખર્ચમાં વધારો ઘરો દ્વારા સહન કરવામાં આવતી આર્થિક મુશ્કેલીમાં ઘટાડો કરવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ અસર ધરાવે છે 15 જાન્યુઆરી 2025 સુધી આ યોજનામાં 40 લાખથી વધુ વરિષ્ઠ નાગરિકોની નોંધણી કરવામાં આવી છે. એબી-પીએમજેએવાયએ સામાજિક સુરક્ષા અને પ્રાથમિક આરોગ્ય ખર્ચમાં વધારા મારફતે આઉટ-ઓફ-પોકેટ ખર્ચ (ઓઓપીઇ)માં જોવા મળેલા નોંધપાત્ર ઘટાડામાં નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવી છે, જેમાં બચતમાં ₹1.25 લાખ કરોડથી વધુ નોંધાયો છે.
નિઃશુલ્ક ડાયાલિસિસ યોજના જેવી અન્ય પહેલોએ આશરે 25 લાખ લોકોને લાભ આપ્યો છે. ઓઓપીઇમાં ઘટાડો હેલ્થકેરમાં જાહેર ખર્ચમાં વધારા સાથે ખભેખભો મિલાવીને આગળ વધે છે, જે સાર્વત્રિક સ્વાસ્થ્ય કવચ તરફની પ્રગતિ દર્શાવે છે. આ યોજના હેઠળ પેટા-આરોગ્ય કેન્દ્રો (એસએચસી) અને પ્રાથમિક આરોગ્ય કેન્દ્રો (પીએચસી)ની કાયાપલટ કરીને આયુષ્માન આરોગ્ય મંદિર (એએએમ) (અગાઉ હેલ્થ એન્ડ વેલનેસ સેન્ટર્સ) ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોમાં કાર્યરત કરવામાં આવ્યાં છે, જે સમુદાયોની નજીક નિવારક, પ્રોત્સાહક, ઉપચારાત્મક, ઉપશામક અને પુનર્વસન સેવાઓનું સાર્વત્રિક, મુક્ત અને વિસ્તૃત પેકેજ ઓફર કરે છે.
- હેલ્થકેરમાં ટેકનોલોજી
આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે આયુષ્માન ભારત ડિજિટલ મિશન (એબીડીએમ) હેઠળ 72.81 કરોડ આયુષ્માન ભારત હેલ્થ એકાઉન્ટ્સ બનાવવામાં આવ્યા છે. તેમાં એ બાબત પર પણ પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો છે કે ઈ-સંજીવની - નેશનલ ટેલિમેડિસિન સર્વિસ, પ્રાથમિક આરોગ્યસંભાળમાં વિશ્વની સૌથી મોટી ટેલિમેડિસિન અમલીકરણ તરીકે ઉભરી આવી છે. તેણે 1.29 લાખ એએએમ મારફતે 31.19 કરોડથી વધુ દર્દીઓને સ્પોક્સ તરીકે સેવા આપી છે, જે 16,447 હબ અને 676 ઓનલાઇન ઓપીડી દ્વારા સેવા પૂરી પાડવામાં આવે છે. આર્થિક સર્વેક્ષણમાં વધુમાં જણાવાયું છે કે યુ-વિન પોર્ટલ પર 1.7 કરોડથી વધુ સગર્ભા મહિલાઓ અને 5.4 કરોડ બાળકોએ ડિજિટલ રીતે નોંધણી કરાવી છે અને વાસ્તવિક સમયમાં 26.4 કરોડથી વધુ રસીના ડોઝ શોધી કાઢ્યા છે.
આર્થિક સર્વેક્ષણ દર્શાવે છે કે ડ્રોન જીવન રક્ષક દવાઓની ઝડપથી ડિલિવરી સુનિશ્ચિત કરીને અને અંતરિયાળ અને દુર્ગમ વિસ્તારોમાંથી નમૂનાઓ એકત્રિત કરીને ભારતમાં આરોગ્યસંભાળમાં પરિવર્તન લાવી રહ્યું છે, જે કટોકટી દરમિયાન અનિવાર્ય સાબિત થાય છે. રસી અને તબીબી પુરવઠો પહોંચાડવા માટે ડ્રોનનો ઉપયોગ કરવાની શક્યતાનું મૂલ્યાંકન કરવાના હેતુથી ઓક્ટોબર 2021માં MOHFWના નેજા હેઠળ પ્રોજેક્ટ 'આઇ-ડ્રોન' શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો. આર્થિક સર્વેક્ષણમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે હેલ્થકેરમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ અપનાવવાની ભારતમાં મોટી સંભાવના છે. તેમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે 2023 માં, ભારતમાં 34 ટકા હેલ્થકેર સંસ્થાઓ એઆઈ પ્રોજેક્ટ્સનું સંચાલન કરી રહી હતી, અને 16 ટકાએ તેમની જનરેટિવ એઆઈ પહેલને ઉત્પાદનમાં ખસેડી હતી.
આર્થિક સર્વે 2024-25 માં જણાવાયું છે કે નાણાકીય વર્ષ 24 માટે સંપૂર્ણ રસીકરણ કવરેજ સાથે રાષ્ટ્રીય સ્તરે 93.5 ટકા છે, યુનિવર્સિટી રસીકરણ કાર્યક્રમ જાહેર આરોગ્યની સુરક્ષા કરવાનું ચાલુ રાખે છે અને આવશ્યક રસીઓની સમાન સુલભતા સુનિશ્ચિત કરે છે. એક બાળક કે જેણે બેસિલે કેમેટ ગ્યુરિન (બીસીજી), ઓરલ પોલિયો વેક્સિન (ઓપીવી)ના ત્રણ ડોઝ, પેન્ટાવેલેન્ટના ત્રણ ડોઝ અને એક ડોઝ મેળવ્યો છે. ઉમરના પ્રથમ વર્ષ સુધીમાં મીઝલ્સ રૂબેલા (એમઆર)ને સંપૂર્ણ પણે રસીકરણ કરેલું બાળક કહેવામાં આવે છે. સર્વેક્ષણમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે સસ્તી દવાઓ પ્રદાન કરવા માટે શરૂ કરવામાં આવેલી જન ઔષધિ યોજનાએ 2024 માં રેકોર્ડ વેચાણ હાંસલ કરતી ઓછી કિંમતની દવાઓની સુલભતામાં સુધારો કર્યો છે અને રાષ્ટ્રવ્યાપી 14,000 થી વધુ કેન્દ્રો સુધી વિસ્તરણ કર્યું છે.