રાષ્ટ્રીય સહકારિતા નીતિનો ધ્યેય દરેક તાલુકામાં 5 મોડેલ સહકારી ગામો વિકસાવવાનો છેઃ અમિત શાહ

નવી દિલ્હીઃ કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકારિતા મંત્રી અમિત શાહે નવી દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રીય સહકારિતા નીતિ - 2025નું અનાવરણ કર્યું. આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય સહકારી રાજ્યમંત્રી કૃષ્ણ પાલ ગુર્જર, મુરલીધર મોહોલ, સહકારી સચિવ ડૉ. આશિષ કુમાર ભૂટાની અને ભૂતપૂર્વ કેન્દ્રીય મંત્રી સુરેશ પ્રભુ સહિત અનેક મહાનુભાવો હાજર રહ્યા હતા. રાષ્ટ્રીય સહકારિતા નીતિ - 2025ના અનાવરણ કાર્યક્રમને સંબોધતા કેન્દ્રીય સહકારિતા મંત્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે સુરેશ પ્રભુની આગેવાની હેઠળની 40 સભ્યોની સમિતિએ ઘણા હિસ્સેદારો સાથે વાતચીત કરીને દેશના સહકારી ક્ષેત્રને સંપૂર્ણ અને દૂરંદેશી સહકારી નીતિ રજૂ કરી છે. સહકારિતા મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે સહકારી ક્ષેત્રના સારા ભવિષ્ય માટે, 40 સભ્યોની સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી, જેણે પ્રાદેશિક કાર્યશાળાઓ યોજી હતી અને સહકારી ક્ષેત્રના નેતાઓ, નિષ્ણાતો, શિક્ષણવિદો, મંત્રાલયો સહિત તમામ પક્ષો સાથે વિશેષ ચર્ચા કરીને સહકારી નીતિ બનાવી હતી. સમિતિને લગભગ 750 સૂચનો મળ્યા, 17 બેઠકો યોજાઈ અને પછી RBI અને NABARD સાથે પરામર્શ કરીને નીતિને અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું.

અમિત શાહે કહ્યું હતું કે વર્ષ 2002 માં પહેલી વાર ભારત સરકારે સહકારી નીતિ રજૂ કરી હતી, તે સમયે પણ તેમનો પક્ષ સત્તામાં હતો અને સ્વર્ગસ્થ અટલ બિહારી વાજપેયી પ્રધાનમંત્રી હતા. આજે 2025 માં, જ્યારે ભારત સરકારે બીજી વખત સહકારી નીતિ રજૂ કરી છે, ત્યારે પણ આપણી સરકાર છે અને નરેન્દ્ર મોદી પ્રધાનમંત્રી છે. શાહે કહ્યું હતું કે જે પક્ષ સરકારના વિઝન અને ભારત અને તેના વિકાસ માટે જરૂરી બાબતોને સમજે છે તે જ સહકારી ક્ષેત્રને મહત્વ આપી શકે છે.

કેન્દ્રીય સહકારિતા મંત્રી અમિત શાહે કહ્યું હતું કે નવી સહકારી નીતિ પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના 'સહકાર દ્વારા સમૃદ્ધિ' ના વિઝનને પૂર્ણ કરવા તરફ એક ઐતિહાસિક પગલું છે. તેમણે કહ્યું હતું કે મોદી સરકારે લક્ષ્ય રાખ્યું છે કે વર્ષ 2027 સુધીમાં આપણે વિશ્વની ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા તરીકે ઉભરીશું. આ સાથે, ભારત પર 140 કરોડ નાગરિકોના સમાન વિકાસની જવાબદારી પણ છે. તેમણે કહ્યું હતું કે ભારતનો મૂળ વિચાર એવો મોડેલ બનાવવાનો છે જેમાં દરેક વ્યક્તિ સામૂહિકતાથી વિકાસ કરે, દરેક વ્યક્તિ સમાન રીતે વિકાસ કરે અને દેશ દરેકના યોગદાનથી વિકાસ કરે.

અમિત શાહે કહ્યું હતું કે નરેન્દ્ર મોદીજીએ સ્વતંત્રતા પછી લગભગ 75 વર્ષ પછી સહકાર મંત્રાલયની રચના કરી. આ મંત્રાલયની સ્થાપના સમયે સહકારી ક્ષેત્ર જર્જરિત સ્થિતિમાં હતું. તેમણે કહ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના 'સહકાર દ્વારા સમૃદ્ધિ'ના સંકલ્પને પૂર્ણ કરવા માટે સ્થાપિત સહકાર મંત્રાલયની સૌથી મોટી સિદ્ધિ એ છે કે દેશના નાનામાં નાના સહકારી એકમનો સભ્ય પણ ગર્વ અને આત્મવિશ્વાસથી ભરેલો છે. તેમણે કહ્યું હતું કે છેલ્લા ચાર વર્ષમાં, સહકારી ક્ષેત્ર દરેક સ્તરે કોર્પોરેટ ક્ષેત્ર સાથે સમાનતાના પાયા પર ઊભું રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું હતું કે વર્ષ 2020 પહેલા, કેટલાક લોકોએ સહકારી ક્ષેત્રને મૃત્યુ પામતું ક્ષેત્ર જાહેર કર્યું હતું, પરંતુ આજે તે જ લોકો કહે છે કે સહકારી ક્ષેત્રનું પણ ભવિષ્ય છે.

કેન્દ્રીય સહકારિતા મંત્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે દેશ માટે ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બનવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, પરંતુ આ સાથે દેશના 140 કરોડ લોકોના વિકાસની પણ ચિંતા હોવી જોઈએ. તેમણે કહ્યું હતું કે માત્ર સહકારી ક્ષેત્ર જ 140 કરોડ લોકોને એકસાથે રાખીને દેશની અર્થવ્યવસ્થાનો વિકાસ કરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. તેમણે કહ્યું હતું કે માત્ર સહકારી ક્ષેત્ર પાસે જ નાની મૂડીથી ઘણા લોકોને એકસાથે લાવીને મોટી મૂડીની વ્યવસ્થા કરીને ઉદ્યોગો સ્થાપવાની ક્ષમતા છે. તેમણે કહ્યું હતું કે તેથી, સહકારી નીતિ બનાવતી વખતે, એ ધ્યાનમાં રાખવામાં આવ્યું હતું કે આ નીતિનું કેન્દ્રબિંદુ 140 કરોડ લોકો, ગામડાઓ, કૃષિ, ગ્રામીણ મહિલાઓ, દલિતો અને આદિવાસીઓ પર હોવું જોઈએ.

અમિત શાહે કહ્યું હતું કે નવી સહકારી નીતિનું વિઝન 2047 સુધીમાં સહકાર દ્વારા સમૃદ્ધિ લાવીને વિકસિત ભારતનું નિર્માણ કરવાનું છે. તેમણે કહ્યું હતું કે આ નીતિનું મિશન વ્યાવસાયિક, પારદર્શક, ટેકનોલોજી-સક્ષમ, જવાબદાર અને નાણાકીય રીતે સ્વતંત્ર અને સફળ નાના સહકારી એકમોને પ્રોત્સાહન આપવાનું છે, અને દરેક ગામમાં ઓછામાં ઓછું એક સહકારી એકમ સ્થાપિત કરવાનું છે. તેમણે કહ્યું હતું કે સહકારી ક્ષેત્ર માટે નિર્ધારિત ધ્યેય પ્રાપ્ત કરવા માટે છ સ્તંભો નક્કી કરવામાં આવ્યા છે, જેમાં સમાવેશ થાય છે - પાયો મજબૂત બનાવવો, જીવંતતાને પ્રોત્સાહન આપવું, સહકારી સંસ્થાઓને ભવિષ્ય માટે તૈયાર કરવી, સમાવેશકતાને પ્રોત્સાહન આપવું અને પહોંચનો વિસ્તાર કરવો, નવા ક્ષેત્રોમાં વિસ્તરણ કરવું અને યુવા પેઢીને સહકારી વિકાસ માટે તૈયાર કરવી.

કેન્દ્રીય સહકારિતા મંત્રીએ કહ્યું હતું કે પ્રવાસન, ટેક્સી, વીમા અને ગ્રીન એનર્જી જેવા ક્ષેત્રોમાં માટે સહકારિતા મંત્રાલયે એક વિગતવાર યોજના તૈયાર કરી છે. ખાસ કરીને ટેક્સી અને વીમા ક્ષેત્રમાં, ખૂબ જ ટૂંકા સમયમાં એક મહાન શરૂઆત કરવામાં આવશે. તેમણે કહ્યું હતું કે નવા ઉભરતા ક્ષેત્રોમાં સહકારી એકમોની ભાગીદારીનો અર્થ એ છે કે સફળ સહકારી એકમો એક થશે અને એક નવું સહકારી એકમ બનાવશે, જે નવા ક્ષેત્રોમાં કામ શરૂ કરશે. તેનો નફો આખરે એકમો દ્વારા ગ્રામીણ સ્તરના PACS ના સભ્યો સુધી પહોંચશે. આ રીતે, અમારો ઉદ્દેશ્ય એક મોટો અને મજબૂત સહકારી ઇકોસિસ્ટમ બનાવવાનો છે. ઉપરાંત, ભવિષ્યની પેઢીઓ માટે સહકારને દેશના વિકાસનું મહત્વપૂર્ણ માધ્યમ બનાવવા માટે એક દ્રઢ વિશ્વાસ સ્થાપિત કરવાનો પણ અમારો ઉદ્દેશ્ય છે.

અમિત શાહે કહ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીની સરકાર સહકારી સંસ્થાઓને દરેક ક્ષેત્રમાં 24 કલાક મદદ કરવા તૈયાર છે. જોકે, એકમોએ પોતાને મજબૂત બનાવવી પડશે. આ માટે, 83 હસ્તક્ષેપ બિંદુઓ ઓળખવામાં આવ્યા છે, જેમાંથી 58 મુદ્દાઓ પર કાર્ય પૂર્ણ થઈ ગયું છે અને ત્રણ મુદ્દાઓનો સંપૂર્ણ અમલ કરવામાં આવ્યો છે. બે મુદ્દા એવા છે જે સતત ચાલુ રહેવાના છે, એટલે કે, તેમને સતત અમલમાં મૂકવાના છે. બાકીના મુદ્દાઓ પર હવે નવી પહેલ કરવામાં આવશે. તેમણે કહ્યું હતું કે જ્યારે બધા રાજ્યો આ નીતિને કાળજીપૂર્વક લાગુ કરશે, ત્યારે એક સર્વસમાવેશક, આત્મનિર્ભર અને ભવિષ્યલક્ષી મોડેલ બનાવવામાં આવશે, જે દેશની સહકારી વ્યવસ્થાને નવો આકાર આપશે.

કેન્દ્રીય સહકારિતા મંત્રીએ કહ્યું હતું કે વર્ષ 2034 સુધીમાં દેશના GDPમાં સહકારી ક્ષેત્રના યોગદાનને ત્રણ ગણું વધારવાનું લક્ષ્ય નક્કી કરવામાં આવ્યું છે. આ એક મોટું લક્ષ્ય છે, પરંતુ તેના માટે સંપૂર્ણ તૈયારી કરવામાં આવી છે. 50 કરોડ નાગરિકો, જેઓ હાલમાં સહકારી ક્ષેત્રના સક્રિય સભ્યો નથી અથવા બિલકુલ સભ્ય નથી, તેમને સહકારી ક્ષેત્રના સક્રિય સભ્ય બનાવવાનું લક્ષ્ય નક્કી કરવામાં આવ્યું છે. સહકારી મંડળીઓની સંખ્યામાં 30 ટકાનો વધારો કરવાનો લક્ષ્યાંક છે. હાલમાં 8 લાખ 30 હજાર મંડળીઓ છે, અને તેમાં 30 ટકાનો વધારો કરવામાં આવશે. દરેક પંચાયતમાં ઓછામાં ઓછું એક પ્રાથમિક સહકારી એકમ હશે, જે પ્રાથમિક કૃષિ ધિરાણ મંડળીઓ (PACS), પ્રાથમિક ડેરી, પ્રાથમિક મત્સ્યઉદ્યોગ સમિતિ, પ્રાથમિક બહુહેતુક PACS અથવા અન્ય પ્રાથમિક એકમ હોઈ શકે છે. આ દ્વારા યુવાનો માટે રોજગારની તકો પણ વધારવામાં આવશે. તેમણે કહ્યું હતું કે પારદર્શિતા, નાણાકીય સ્થિરતા અને સંસ્થાકીય વિશ્વાસ વધારવા માટે દરેક એકમને સશક્ત બનાવવું પડશે. આ માટે, એક ક્લસ્ટર અને દેખરેખ પ્રણાલી પણ વિકસાવવામાં આવશે.

અમિત શાહે કહ્યું હતું કે મોડેલ સહકારી ગામ સૌપ્રથમ ગાંધીનગરમાં શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું અને તે નાબાર્ડની પહેલ છે. તેમણે કહ્યું હતું કે રાજ્ય સહકારી બેંકો દ્વારા દરેક તાલુકામાં પાંચ મોડેલ સહકારી ગામો સ્થાપિત કરવાના પ્રયાસો કરવામાં આવશે. શ્વેત ક્રાંતિ 2.0 દ્વારા મહિલાઓની ભાગીદારીને તેની સાથે જોડવામાં આવશે. શાહે કહ્યું હતું કે બે સમિતિઓ દ્વારા આ બધી યોજનાઓને જમીન પર લાગુ કરવા માટે એક રોડમેપ તૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. પ્રધાનમંત્રી મોદીના નેતૃત્વ હેઠળ સહકાર મંત્રાલય આ નીતિને સંપૂર્ણપણે અમલમાં મૂકવા માટે તૈયાર છે. તેનો અમલ જમીની સ્તરે કરવામાં આવશે. તેમણે કહ્યું હતું કે આગામી બે દાયકામાં દરેક નાના એકમ સુધી ટેકનોલોજી પહોંચવા અને ગામડાઓના સામાજિક-આર્થિક માળખામાં મોટો ફેરફાર લાવવા માટે આ નીતિમાં મહત્વપૂર્ણ તત્વોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. કોમ્પ્યુટરાઇઝેશન દ્વારા કામગીરી સંપૂર્ણપણે બદલાશે, જે પારદર્શિતા વધારશે અને ક્ષમતામાં વધારો કરશે. સહકારી ક્ષેત્રમાં સ્પર્ધા, નાણાકીય સ્થિરતા, પારદર્શિતા અને પડકારોનો સામનો કરવા માટે સુગમતા પ્રદાન કરવા માટે દેખરેખ પદ્ધતિ દ્વારા આનો અમલ પાયાના સ્તરે કરવામાં આવશે. ઉપરાંત, દર 10 વર્ષે કાયદામાં જરૂરી ફેરફારો કરવાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવશે.

કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકારિતા મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે આત્મનિર્ભર ભારતના ધ્યેયને પ્રાપ્ત કરવા માટે, અમે આ સહકારી નીતિ દ્વારા ગ્રામીણ, કૃષિ ઇકોસિસ્ટમ અને દેશના ગરીબોને દેશના અર્થતંત્રનો ખૂબ જ વિશ્વસનીય ભાગ બનાવવા માટે કામ કરીશું. તેમણે કહ્યું હતું કે અમે દરેક રાજ્યમાં સંતુલિત સહકારી વિકાસ માટે એક રોડમેપ પણ તૈયાર કર્યો છે. આ સહકારી નીતિ દૂરદર્શી, વ્યવહારુ અને પરિણામલક્ષી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે આ નીતિના આધારે, આપણા દેશની સહકારી ચળવળ 2047 માં દેશની સ્વતંત્રતાની શતાબ્દી સુધી આગળ વધશે. શ્રી શાહે કહ્યું હતું કે સહકાર દ્વારા સમૃદ્ધિના ધ્યેય માટે, GDP માં વૃદ્ધિની સાથે, રોજગાર અને વ્યક્તિના આત્મસન્માનને પણ લક્ષ્ય બનાવવામાં આવ્યું છે અને સભ્ય-કેન્દ્રિત મોડેલનો પાયો નાખવામાં આવ્યો છે. તેમણે કહ્યું હતું કે સહકારીનો ઉદ્દેશ સભ્યોનું કલ્યાણ હોવો જોઈએ અને આ નીતિ તેના આધારે બનાવવામાં આવી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે આ નીતિ દેશના આર્થિક વિકાસમાં મહિલાઓ, યુવાનો, આદિવાસી અને દલિતોની ભાગીદારી વધારવા માટે તકો બનાવવા પર પણ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.

અમિત શાહે કહ્યું હતું કે અમે ખાતરી કરીશું કે સારી શિડ્યુલ્ડ કોઓપરેટિવ બેંકો વાણિજ્યિક બેંકોની સમકક્ષ બનાવવામાં આવે અને તેમની સાથે ક્યાંય બીજા વર્ગના નાગરિક તરીકે વ્યવહાર ન કરવામાં આવે. તેમણે કહ્યું હતું કે અમે વૈશ્વિક સ્તરે વિસ્તરણ કરવા અને આંતરરાષ્ટ્રીય બજારો સુધી પહોંચવા માટે નિકાસ સહકારી સંસ્થા બનાવી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે ટેકનોલોજી પર આધારિત પારદર્શક વ્યવસ્થાપન માટે PACS નું મોડેલ બનાવવામાં આવ્યું છે અને આગામી દિવસોમાં, દરેક પ્રકારની સહકારીમાં ટેકનોલોજી પર આધારિત પારદર્શક વ્યવસ્થાપન ગોઠવવામાં આવશે. તેમણે કહ્યું હતું કે અમે પર્યાવરણીય ટકાઉપણું અને 'સહકારી સંસ્થાઓમાં સહકાર' દ્વારા આગળ વધીશું.

કેન્દ્રીય સહકારિતા મંત્રીએ કહ્યું હતું કે મોદી સરકારનો ઉદ્દેશ્ય દેશમાં એવું સહકારી ક્ષેત્ર બનાવવાનો છે જેમાં યુવાનો શ્રેષ્ઠ શિક્ષણ લઈ શકે અને કો-ઓપરેટિવમાં તમારી કારકિર્દી બનાવો. તેમણે કહ્યું હતું કે આ સહકારી નીતિ સહકારી ક્ષેત્રની બધી સમસ્યાઓ હલ કરવાની, આગામી 25 વર્ષ માટે આ ક્ષેત્રનો વિકાસ કરવાની અને આ ક્ષેત્રને અર્થતંત્રના વિકાસ સાથે સંબંધિત તમામ ક્ષેત્રોની સમકક્ષ બનાવવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. શ્રી શાહે કહ્યું હતું કે તમામ રાજ્યોએ કોઈપણ રાજકીય મતભેદ વિના મોડેલ બાયલો અપનાવ્યા છે. તેમણે કહ્યું હતું કે અત્યાર સુધીમાં 45 હજાર નવા PACS બનાવવાનું કામ લગભગ પૂર્ણ થઈ ગયું છે, PACS ના કોમ્પ્યુટરાઇઝેશનનું કામ પણ પૂર્ણ થઈ ગયું છે અને PACS સાથે ઉમેરાયેલા 25 નવા કામોમાંથી દરેક કામમાં થોડી પ્રગતિ થઈ છે. તેમણે કહ્યું હતું કે અત્યાર સુધીમાં PM જન ઔષધિ કેન્દ્ર માટે 4108 PACS ને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, 393 PACS એ પેટ્રોલ અને ડીઝલના રિટેલ આઉટલેટ્સ માટે અરજી કરી છે, 100 થી વધુ PACS એ LPG વિતરણ માટે અરજી કરી છે અને આ સાથે, PACS દરેક ઘરમાં નળના પાણીના સંચાલન અને PM સૂર્ય ઘર યોજના વગેરે માટે પણ કામ કરી રહ્યા છે.

અમિત શાહે કહ્યું હતું કે આ બધા કામો માટે પ્રશિક્ષિત માનવશક્તિ માટે ત્રિભુવન સહકારી યુનિવર્સિટીનો પાયો પણ નાખવામાં આવ્યો છે. તેમણે કહ્યું હતું કે આ વર્ષના અંત સુધીમાં અમે 'સહકાર ટેક્સી' પણ લાવીશું જેમાં નફો સીધો ડ્રાઇવરને જશે. તેમણે કહ્યું હતું કે આંતરરાષ્ટ્રીય સહકારી વર્ષ માટે પણ અમે ભારતના લક્ષ્યો નક્કી કર્યા છે અને તેમને છેવાડાના લોકો સુધી પહોંચાડવા માટે કામ કર્યું છે.

અમિત શાહે કહ્યું હતું કે અમે સહકારીમાં સરકારના મોડેલને ધીમે ધીમે મજબૂત બનાવી રહ્યા છીએ. તેમણે કહ્યું હતું કે અમે બીજ અને ઓર્ગેનિક ઉત્પાદનોના નિકાસ, બ્રાન્ડિંગ અને માર્કેટિંગ માટે ત્રણ બહુ-રાજ્ય સહકારી મંડળીઓની રચના કરી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે શ્વેત ક્રાંતિ 2.0 આગામી દિવસોમાં ગ્રામીણ વિકાસનો એક મોટો સ્તંભ બનશે અને અમે તેમાં મહિલાઓની ભાગીદારી ખૂબ જ મુખ્ય રીતે વધારવાનું કાર્ય કરી રહ્યા છીએ.

કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકારિતા મંત્રીએ કહ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી મોદીજીએ ખૂબ જ દૂરંદેશી સાથે સહકારી મંત્રાલય બનાવ્યું છે અને તેનો ઉદ્દેશ્ય સમાજના દરેક વર્ગને આગળ લઈ જવાનો અને વિકાસને સર્વાંગી અને સમાવિષ્ટ બનાવવાનો હતો. તેમણે કહ્યું હતું કે આ સહકારી નીતિ આગામી 25 વર્ષ માટે સહકારી ક્ષેત્રને સુસંગત, યોગદાન આપનાર અને ભવિષ્યનું ક્ષેત્ર બનાવશે.