નેશનલ ગ્રીન હાઇડ્રોજન મિશન હેઠળ ગ્રીન હાઇડ્રોજન હબ તરીકે ત્રણ મુખ્ય બંદરોને માન્યતા
નવી દિલ્હીઃ નવીન અને નવીનીકરણીય ઊર્જા મંત્રાલય (MNRE) એ રાષ્ટ્રીય ગ્રીન હાઇડ્રોજન મિશન (NGHM) હેઠળ ગ્રીન હાઇડ્રોજન હબ તરીકે ત્રણ મુખ્ય બંદરોને દીનદયાળ પોર્ટ ઓથોરિટી (ગુજરાત), વી.ઓ. ચિદમ્બરનાર પોર્ટ ઓથોરિટી (તમિલનાડુ) અને પારાદીપ પોર્ટ ઓથોરિટી (ઓડિશા) ને ઔપચારિક રીતે માન્યતા આપી છે. આ માન્યતા એક સંકલિત હાઇડ્રોજન ઇકોસિસ્ટમ બનાવવા અને સ્વચ્છ ઊર્જા તરફ ભારતના સંક્રમણને આગળ વધારવા તરફ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું દર્શાવે છે.
ભારત સરકાર દ્વારા શરૂ કરાયેલ રાષ્ટ્રીય ગ્રીન હાઇડ્રોજન મિશન, દેશને ગ્રીન હાઇડ્રોજન અને તેના ડેરિવેટિવ્ઝના ઉત્પાદન, ઉપયોગ અને નિકાસ માટે વૈશ્વિક હબ તરીકે સ્થાન આપવાનો હેતુ ધરાવે છે. આ મિશન મોટા પાયે હાઇડ્રોજન હબના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે જેથી ઉત્પાદન અને વપરાશ માટે કેન્દ્રબિંદુ તરીકે સેવા આપી શકાય, જેનાથી ટકાઉ અને સ્પર્ધાત્મક હાઇડ્રોજન અર્થતંત્રની સ્થાપનામાં મદદ મળે.
વિકાસનું સ્વાગત કરતા, કેન્દ્રીય બંદરો, શિપિંગ અને જળમાર્ગ (MoPSW) મંત્રી, સર્બાનંદ સોનોવાલે જણાવ્યું હતું કે, “આ માન્યતા ભારતની દરિયાઈ યાત્રામાં એક નિર્ણાયક ક્ષણ છે કારણ કે આપણે વૈશ્વિક દરિયાઈ ક્ષેત્રમાં આધુનિક, સક્ષમ અને અગ્રણી બનવા તરફ ગતિ કરી રહ્યા છીએ. પ્રધાનમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના સ્વપ્નદ્રષ્ટા નેતૃત્વ હેઠળ, અમે ટકાઉ વિકાસની એક ઇકોસિસ્ટમ બનાવવા માટે કામ કરી રહ્યા છીએ જે ભારતને 2070 સુધીમાં નેટ ઝીરો બનવાના વિઝનને સાકાર કરવા માટે શક્તિ આપશે. આ પરિવર્તનમાં બંદરો એક મહત્વપૂર્ણ કડી છે. ગ્રીન હાઇડ્રોજન હબ તરીકે, અમારા બંદરો સ્વચ્છ ઊર્જા નવીનતાના ઉત્પ્રેરક તરીકે કાર્ય કરશે. દરિયાઈ નેતા તરીકે, ભારતના બંદરો ફક્ત તેમના પોતાના દેશને સશક્ત બનાવશે નહીં પરંતુ પૂર્વ અને પશ્ચિમી વેપાર માર્ગો પર તેની વ્યૂહાત્મક સ્થિતિનો પણ લાભ ઉઠાવશે જેથી પ્રદેશને ટકાઉ લોજિસ્ટિક્સ તરફ દોરી શકાય.”
લાંબા અંતરના હાઇડ્રોજન પરિવહન સાથે સંકળાયેલા લોજિસ્ટિકલ અને તકનીકી પડકારોને ઓળખીને, મિશન ક્લસ્ટર-આધારિત વિકાસ મોડેલ અપનાવે છે. આ અભિગમ પ્રારંભિક તબક્કાના પ્રોજેક્ટની કાર્યક્ષમતામાં વધારો કરે છે, માળખાગત સંકલનને સક્ષમ બનાવે છે અને ઓળખાયેલા પ્રદેશોમાં મોટા પાયે અર્થતંત્ર પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરે છે. 27 જૂન 2025ના રોજ જારી કરાયેલ હાઇડ્રોજન વેલી ઇનોવેશન ક્લસ્ટર્સ (HVIC) અને ગ્રીન હાઇડ્રોજન હબ્સ સ્થાપવા માટેની સુધારેલી યોજના માર્ગદર્શિકા, મોટા પાયે હાઇડ્રોજન પ્રવૃત્તિ માટે સક્ષમ સંભવિત પ્રદેશોને ઓળખવા અને સમર્થન આપવા માટે માળખું પૂરું પાડે છે. આ માર્ગદર્શિકાના ઘટક B2 હેઠળ, MNRE સીધી નાણાકીય સહાય વિના સ્થાનોને ગ્રીન હાઇડ્રોજન હબ તરીકે ઓળખી શકે છે, જેનાથી અન્ય કેન્દ્ર અથવા રાજ્ય સરકારની યોજનાઓ હેઠળ ઉપલબ્ધ પ્રોત્સાહનો અને લાભોની ઍક્સેસ સરળ બને છે.
આ જોગવાઈઓ અનુસાર, સક્ષમ અધિકારીએ દીનદયાળ, વી.ઓ. ચિદમ્બરનાર અને પારાદીપ બંદર વિસ્તારોને ગ્રીન હાઇડ્રોજન હબ તરીકે માન્યતા આપવા માટે મંજૂરી આપી છે. આ નિયુક્ત ઝોનમાં સ્થાપિત પ્રોજેક્ટ્સ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોની અન્ય સંબંધિત યોજનાઓ અને નીતિઓ હેઠળ ઉપલબ્ધ લાભો માટે પાત્ર રહેશે, જેમાં રાષ્ટ્રીય ગ્રીન હાઇડ્રોજન મિશન સાથે જોડાયેલા પ્રોજેક્ટ્સનો સમાવેશ થાય છે. આ બંદરોની માન્યતા ઔદ્યોગિક ભાગીદારીને ઉત્પ્રેરિત કરશે, ગ્રીન રોકાણોને આકર્ષિત કરશે અને સ્વચ્છ ઇંધણ તકનીકોમાં નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપશે તેવી અપેક્ષા છે, જે 2070 સુધીમાં ઊર્જા સ્વ-નિર્ભરતા અને નેટ ઝીરો ઉત્સર્જન પ્રાપ્ત કરવાના ભારતના વ્યાપક દ્રષ્ટિકોણને સમર્થન આપશે. આ માન્યતા સક્ષમ અધિકારીની મંજૂરીથી જારી કરવામાં આવી છે.