નેપાળમાં બંધારણ સુધારાની તૈયારી: જનરેશન-ઝેડ સાથે 10 સૂત્રીય સમજૂતી

નેપાળની વચગાળાની સરકારે હાલના બંધારણમાં સુધારાની દિશામાં પગલાં લેવાનું નક્કી કર્યું છે. આ સુધારાઓનો મુખ્ય હેતુ વસ્તીના આધારે સંપૂર્ણપણે સમાવિષ્ટ પ્રતિનિધિત્વ સુનિશ્ચિત કરવા અને મહત્ત્વપૂર્ણ સરકારી પદો પર ચૂંટાયેલા અધિકારીઓ માટે કાર્યકાળની મર્યાદા નક્કી કરવાનો છે. 'જનરેશન-ઝેડ' ('Gen-Z') ના પ્રતિનિધિઓ અને સરકાર વચ્ચે બુધવારે રાત્રે થયેલા 10-સૂત્રીય કરાર અનુસાર, એક ઉચ્ચ સ્તરીય બંધારણ સુધારણા ભલામણ આયોગની રચના કરવામાં આવશે, જેમાં હિતધારકો, સ્વતંત્ર નિષ્ણાતો અને 'જન-ઝેડ' ના પ્રતિનિધિઓનો સમાવેશ થશે.

આ આયોગને પ્રગતિશીલ બંધારણીય ફેરફારો માટેની ભલામણો સાથેનો એક અહેવાલ રજૂ કરવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું છે, જે કેપી શર્મા ઓલીના નેતૃત્વવાળી અગાઉની સરકારને ઉથલાવી દેનારા 'જન-ઝેડ' પ્રદર્શનકારીઓની આકાંક્ષાઓને અનુરૂપ હશે. ઓલી સરકારના પતન બાદ નેપાળમાં સુશીલા કાર્કીના નેતૃત્વ હેઠળ વચગાળાની સરકારની રચના થઈ હતી.

આયોગ કોઈપણ ચોક્કસ સમુદાયની વસ્તીના આધારે સંપૂર્ણપણે સમાવિષ્ટ અને અનુરૂપ પ્રતિનિધિત્વ સુનિશ્ચિત કરવા માટે ચૂંટણી પ્રણાલીમાં જરૂરી સુધારાની ભલામણ કરશે. હાલમાં, નેપાળનું બંધારણ પ્રતિનિધિ સભા અને પ્રાંતીય વિધાનસભાના સભ્યોને ચૂંટવા માટે મિશ્ર ચૂંટણી પ્રણાલી (ફર્સ્ટ પાસ્ટ ધ પોસ્ટ – 60 ટકા અને આનુપાતિક પ્રતિનિધિત્વ 40 ટકા)ની જોગવાઈ કરે છે.

સમજૂતી અનુસાર, આયોગ રાજ્યના વડા, ત્રણેય સ્તરો (સંઘીય, પ્રાંતીય અને સ્થાનિક)ના વડાઓ અને કાર્યકારી સંસ્થાઓના સભ્યો માટે મહત્તમ બે કાર્યકાળ (કુલ 10 વર્ષથી વધુ નહીં)ની સમય મર્યાદાની ભલામણ પણ કરશે. હાલમાં, કાર્યકાળની મર્યાદા માત્ર રાષ્ટ્રપતિ, ઉપરાષ્ટ્રપતિ અને સ્થાનિક સરકારોના વડાઓ પર લાગુ પડે છે, જ્યારે સંઘીય કે પ્રાંતીય સરકારોના વડાઓ માટે કોઈ મર્યાદા નથી.

બેઠકમાં એ પણ ચર્ચા થઈ કે રાજકીય નેતાઓ વારંવાર સત્તામાં આવતા રહ્યા, પરંતુ કોઈ નક્કર પરિણામો આપ્યા નહીં, જેને 'મ્યુઝિકલ ચેર્સ' જેવી રમત ગણાવવામાં આવી. આના કારણે નેપાળી યુવાનોમાં ભારે અસંતોષ પેદા થયો હતો, જે સપ્ટેમ્બરમાં થયેલા 'જન-ઝેડ' ના વિરોધ પ્રદર્શનોમાં સ્પષ્ટપણે જોવા મળ્યો હતો.

આ ઉપરાંત, આયોગ પ્રતિનિધિ સભા, પ્રાંતીય સભા અને સ્થાનિક સ્તરના ચૂંટાયેલા પદો માટેની ઉમેદવારીની ન્યૂનતમ ઉંમર 21 વર્ષ કરવાના પ્રસ્તાવનો પણ અભ્યાસ કરશે. હાલમાં, સંઘીય સંસદ અને પ્રાંતીય સભાઓમાં ચૂંટણી લડવાની ન્યૂનતમ ઉંમર 25 વર્ષ છે, જ્યારે સ્થાનિક સ્તર માટે 21 વર્ષ છે. રાજકીય વફાદારી અને આર્થિક હિતોના આધારે રાજ્ય સંસ્થાઓમાં નિમણૂકો કરવાની વધતી જતી પ્રવૃત્તિને ધ્યાનમાં રાખીને, આયોગ આવી નિમણૂકો માટે જવાબદાર હાલની સંરચનાઓમાં જરૂરી સુધારાની પણ તપાસ કરશે.