'કસ્ટમ્સ કાયદા અને GST હેઠળ ધરપકડની સત્તા માન્ય'; CJIની અધ્યક્ષતાવાળી કોર્ટનો નિર્ણય

ઉદ્યોગપતિઓને મોટી રાહત આપતા સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ (જીએસટી) અને કસ્ટમ્સ સંબંધિત મામલામાં એફઆઈઆર નોંધાયેલ ન હોય તો પણ વ્યક્તિ આગોતરા જામીનની માંગ કરી શકે છે. પ્રિવેન્શન ઓફ મની લોન્ડરિંગ એક્ટ (PMLA) સહિત અન્ય કાયદાઓ હેઠળ ધરપકડ કરવા માટે લાગુ પડતાં રક્ષણ આ કેસોમાં પણ લાગુ થશે. જો કે, બેન્ચે સુધારેલા કસ્ટમ્સ એક્ટ અને GST હેઠળ ધરપકડની સત્તાની બંધારણીય માન્યતાને સમર્થન આપ્યું હતું.

કસ્ટમ અધિકારી પોલીસ અધિકારી નહીં
CJI જસ્ટિસ સંજીવ ખન્ના, જસ્ટિસ એમએમ સુંદરેશ અને જસ્ટિસ બેલા એમ ત્રિવેદીની બેન્ચે ધરપકડની સત્તાને પડકારતી અરજીને ફગાવી દીધી હતી. 63 પાનાના આદેશમાં ખંડપીઠે કહ્યું કે, સંશોધિત કાયદામાં સ્પષ્ટ છે કે ધરપકડની શક્તિનો ક્યારે અને કેવી રીતે ઉપયોગ કરવાનો છે. બેન્ચે કેટલાક નિર્ણયો પણ ટાંક્યા કે કસ્ટમ અધિકારીઓ પોલીસ અધિકારી નથી, તેમ છતાં તેમની પાસે તપાસ અને ધરપકડ કરવાની વૈધાનિક સત્તા છે.

વેપારીઓને થતી હેરાનગતિ રોકવામાં મદદરૂપ
સર્વોચ્ચ અદાલતે GST અને કસ્ટમ્સ કાયદા હેઠળ ધરપકડ સામે રક્ષણ પણ જારી કર્યું હતું. જણાવ્યું હતું કે, ગુનાના કેસમાં કાર્યવાહી શરૂ કરતા પહેલા, સત્તાવાળાઓએ આવું પગલું ભરવાના કારણો સ્થાપિત કરવા ફરજિયાત છે. સુપ્રીમ કોર્ટનો આ નિર્ણય ઉદ્યોગો અને વેપારીઓને થતી હેરાનગતિ રોકવામાં મદદરૂપ થશે.

બેન્ચે કહ્યું કે વ્યક્તિને ધરપકડ પૂર્વ જામીન માટે કોર્ટનો સંપર્ક કરવાનો અધિકાર છે. એવા કેસોમાં પણ જ્યાં કોઈ એફઆઈઆર દાખલ કરવામાં આવી નથી, GST અને કસ્ટમ્સ કાયદા હેઠળના કેસોમાં ફોજદારી કાર્યવાહી સંહિતાની જોગવાઈઓ લાગુ થશે.
મહત્વનો નિર્ણયઃ કસ્ટમ અધિકારીઓ પાસે પોલીસ અધિકારીઓનો દરજ્જો નથી.

એક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદામાં બેન્ચે કહ્યું હતું કે, કસ્ટમ અધિકારીઓ પાસે પોલીસ અધિકારીઓનો દરજ્જો નથી અને તેથી તેઓ અમર્યાદિત પોલીસિંગ સત્તાનો ઉપયોગ કરી શકતા નથી.

ખંડપીઠે કહ્યું કે જ્યારે કોઈ ગુનો કરવામાં આવ્યો હોય ત્યારે બળજબરીથી કાર્યવાહી કરવામાં આવે તે પહેલાં, તેના કારણો સ્પષ્ટપણે નોંધવા જોઈએ.

બેન્ચે સ્વીકાર્યું કે GST કાયદા હેઠળ વસૂલાત માટે ધમકી અને બળનો ઉપયોગ ચિંતાનો વિષય છે. આ પ્રકારની પ્રથા અસ્વીકાર્ય છે.
સરકારની દલીલ ફગાવી, કહ્યું- ધરપકડની શક્તિનો ઉપયોગ સંયમથી કરવો જોઈએ

સરકારે બેન્ચ સમક્ષ દલીલ કરી હતી કે CGST એક્ટ હેઠળ ધરપકડ શંકા કરતાં વધુ, પરંતુ ગંભીર શંકા કરતાં ઓછી અધિકારીના મૂલ્યાંકન પર આધારિત છે. જો કે, કોર્ટે મનસ્વી ધરપકડ માટેના કોઈપણ સમર્થનને નકારી કાઢ્યું હતું.

ખંડપીઠે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે ધરપકડની શક્તિને આરોપો ઘડવા સાથે સરખાવી શકાય નહીં અને તેનો ઉપયોગ સંયમ સાથે થવો જોઈએ.