ISRO: Spadex મિશન સાથે ભારતની અવકાશમાં મોટી છલાંગ

ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO) અવકાશ ક્ષેત્રે વધુ એક મોટી સિદ્ધિ હાંસલ કરવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. ઇસરો અંતરિક્ષમાં બે ઉપગ્રહોને જોડવાનું કામ કરશે અને આ કામ એટલું પડકારજનક છે કે આમાં બંદૂકની ગોળી કરતાં દસ ગણી ઝડપે ફરતા બે ઉપગ્રહોને પહેલા રોકીને અવકાશયાન પર ડોક કરવામાં આવશે અને પછી બંનેને જોડવામાં આવશે અને પછી પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાં છોડવામાં આવશે. ઈસરોએ આ મિશનનું નામ Spadex રાખ્યું છે અને 30 ડિસેમ્બરે લોન્ચ કરવામાં આવશે.

જાણો કેવી રીતે બે ઉપગ્રહો અવકાશમાં ડોક કરવામાં આવશે
મિશન હેઠળ, ISROનું PSLV રોકેટ બે વિશેષ રીતે તૈયાર કરાયેલા ઉપગ્રહોને વહન કરશે, દરેકનું વજન લગભગ 220 કિલો છે. પૃથ્વીથી 470 કિલોમીટર ઉપર આ ઉપગ્રહોને ડોક અને અનડોક કરવાના પ્રયાસો કરવામાં આવશે. અત્યાર સુધી માત્ર રશિયા, યુએસ અને ચીને જ આ જટિલ ટેક્નોલોજીમાં નિપુણતા મેળવી છે અને અન્ય કોઈ દેશે આ મિશનની જટિલતાઓને શેર કરી નથી. હવે ભારત પોતાના દમ પર આ સિદ્ધિ મેળવવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે.

ISRO 'ભારતીય ડોકિંગ સિસ્ટમ' નામની ખાસ ડિઝાઇન કરેલ સ્પેસ ડોકિંગ મિકેનિઝમનો ઉપયોગ કરશે, જે NASA દ્વારા વિકસિત ઇન્ટરનેશનલ ડોકિંગ સિસ્ટમ (IDSS) ના ધોરણોને પૂર્ણ કરે છે. બંને ઉપગ્રહો લગભગ 28,800 કિલોમીટર પ્રતિ કલાકની ઝડપે મુસાફરી કરશે, જે કોમર્શિયલ એરપ્લેનની ઝડપ કરતાં લગભગ 36 ગણી અથવા બુલેટની ઝડપ કરતાં દસ ગણી વધુ છે. વિશેષ રીતે તૈયાર કરાયેલ રોકેટ અને સેન્સરના સમૂહનો ઉપયોગ કરીને ઉપગ્રહોની સંબંધિત ગતિ લગભગ શૂન્ય અથવા લગભગ 0.036 કિલોમીટર પ્રતિ કલાક અથવા 10 મિલીમીટર પ્રતિ સેકન્ડ સુધી ધીમી કરવામાં આવશે અને પછી તેઓ એકબીજા સાથે જોડાયેલા રહેશે. રસપ્રદ વાત એ છે કે, ISROએ પહેલાથી જ ભારતીય ડોકીંગ મિકેનિઝમ પર પેટન્ટ લઈ લીધું છે.

ભવિષ્યના મિશન માટે ડોકીંગ ટેકનોલોજી પણ મહત્વપૂર્ણ છે
ISROના વડા એસ સોમનાથે જણાવ્યું હતું કે, 'ઉપગ્રહોનું ડોકીંગ કરવું સહેલું લાગે છે, પરંતુ તેને સ્વાયત્ત રીતે કરવું એ એક મોટો પડકાર છે કારણ કે તેમાં સામેલ ભૌતિકશાસ્ત્ર જટિલ છે, કારણ કે બંને ઉપગ્રહોએ ભ્રમણકક્ષામાં રહેવાનું છે અને સૌથી મહત્ત્વની વાત એ છે કે તેમને એકબીજા સાથે ટકરાવાના નથી. ઈસરોના વડાએ કહ્યું કે 'જો ભારતે ચંદ્રયાન-4 મોકલવું હોય, સ્પેસ સ્ટેશન બનાવવું હોય અને પછી કોઈ ભારતીયને ચંદ્ર પર મોકલવું હોય તો ડોકીંગમાં નિપુણતા મેળવવી એ આવશ્યક પગલું છે. સ્પેસએક્સ મિશનની કલ્પના અને ડિઝાઇન ઈસરોના વૈજ્ઞાનિકો દ્વારા કરવામાં આવી હતી, પરંતુ ઉપગ્રહની અંતિમ એસેમ્બલી, એકીકરણ અને પરીક્ષણ અનંત ટેક્નોલોજીસ નામની કંપનીમાં કરવામાં આવ્યું હતું. તે બેંગલુરુ સ્થિત સ્પેસ ટેક્નોલોજી કંપની છે, જેની શરૂઆત 1992માં ISROના ભૂતપૂર્વ કર્મચારી ડૉ. સુબ્બા રાવ પાવુલુરી દ્વારા કરવામાં આવી હતી.