ભારત વિશ્વનો ત્રીજો સૌથી મોટો સૌર ઉર્જા ઉત્પાદક દેશ બન્યો

ભારત એક ગ્રીન ફ્યુચર તરફ ઝડપથી આગળ વધી રહ્યું છે. 100 GW સૌર ઉર્જા ઉત્પાદનના લક્ષ્યાંકને પાર કર્યા પછી, દેશ 2030 સુધીમાં 500 GW સ્વચ્છ ઉર્જા અને 2070 સુધીમાં નેટ-ઝીરો ઉર્જા સુધી પહોંચવાના માર્ગ પર છે. મોટા સૌર ઉદ્યાનો, છત પર સૌર ઉર્જા અને પ્રધાનમંત્રી સૂર્ય ઘર મફત વીજળી યોજના જેવા પ્રોજેક્ટ્સ ઘરોને ઊર્જા આત્મનિર્ભર બનવામાં મદદ કરી રહ્યા છે. માત્ર એક દાયકા પહેલા, ભારતનો સૌર ઉર્જા લેન્ડસ્કેપ તેની શરૂઆતના તબક્કામાં હતો, જેમાં ફક્ત થોડા છત પર અને રણમાં જ સૌર પેનલ જોવા મળતા હતા.

આજે, દેશ ઝડપથી ઇતિહાસ રચવા તરફ આગળ વધી રહ્યો છે. ભારત સત્તાવાર રીતે જાપાનને પાછળ છોડીને વિશ્વનો ત્રીજો સૌથી મોટો સૌર ઉર્જા ઉત્પાદક દેશ બન્યો છે. ઇન્ટરનેશનલ રિન્યુએબલ એનર્જી એજન્સી (IRENA) અનુસાર, ભારતે 1,08,494 GWh સૌર ઉર્જા ઉત્પન્ન કરી અને જાપાન (96,459 GWh) ને પાછળ છોડી દીધું.

જુલાઈ 2025 સુધીમાં ભારતની સંચિત સૌર ઉર્જા ક્ષમતા 119.02 GW હતી. આમાં ગ્રાઉન્ડ-માઉન્ટેડ સોલાર પ્લાન્ટ્સમાંથી 90.99 GW, ગ્રીડ-કનેક્ટેડ રૂફટોપ સિસ્ટમ્સમાંથી 19.88 GW, હાઇબ્રિડ પ્રોજેક્ટ્સમાંથી 3.06 GW અને ઓફ-ગ્રીડ સોલાર ઇન્સ્ટોલેશનમાંથી 5.09 GWનો સમાવેશ થાય છે, જે નવીનીકરણીય ઉર્જાના વિસ્તરણ માટેના દેશના વૈવિધ્યસભર અભિગમને પ્રતિબિંબિત કરે છે. હકીકતમાં, ભારત ઉષ્ણકટિબંધીય પ્રદેશમાં સ્થિત છે, જ્યાં કર્કવૃત્ત ઘણા રાજ્યોમાંથી પસાર થાય છે. આ દેશમાં સૌર ઉર્જા ઉત્પાદન માટે અપાર સંભાવનાઓ ધરાવે છે. ભારતીય ખંડની કુલ સૌર ઉર્જા ક્ષમતા 748 GW છે. રાજસ્થાન, જમ્મુ અને કાશ્મીર, મહારાષ્ટ્ર, મધ્યપ્રદેશ અને આંધ્રપ્રદેશ જેવા રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દેશમાં સૌથી વધુ સૌર ઉર્જા ક્ષમતા ધરાવે છે, જે તેમને ભારતના સ્વચ્છ ઉર્જા વિકાસના મુખ્ય ચાલક બનાવે છે.

જુલાઈ 2025 સુધીમાં ભારતની સૌર ઉર્જા ક્ષમતા 4,000 ટકા વધી હતી અને દેશની કુલ નવીનીકરણીય ઉર્જા ક્ષમતા 227 GW સુધી પહોંચી ગઈ હતી. જમ્મુ અને કાશ્મીરનું પલ્લી ગામ એક નોંધપાત્ર ઉદાહરણ બન્યું, જે સંપૂર્ણપણે સૌર ઉર્જા પર ચાલીને ભારતની પ્રથમ કાર્બન-તટસ્થ પંચાયત તરીકે ઉભરી આવ્યું. ભવિષ્યની ઉર્જા માંગને પહોંચી વળવા માટે ઉર્જા સંગ્રહ અને નવી તકનીકો અપનાવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો. ભારતના સૌર ઉત્પાદન ક્ષેત્રમાં સૌર મોડ્યુલ, સૌર પીવી કોષો અને ઇંગોટ્સ અને વેફર્સ જેવા મુખ્ય ઘટકોનો સમાવેશ થાય છે. દેશમાં તેમનું ઉત્પાદન સ્થાનિક અર્થતંત્રને ટેકો આપે છે અને આયાત પર નિર્ભરતા ઘટાડે છે. માત્ર એક વર્ષમાં, સૌર મોડ્યુલ ઉત્પાદન ક્ષમતા લગભગ બમણી થઈ ગઈ છે. માર્ચ 2024 માં 38 GW થી, માર્ચ 2025 માં તે વધીને 74 GW થઈ ગઈ છે. તેવી જ રીતે, સૌર પીવી સેલ ઉત્પાદન 9 GW થી વધીને 25 GW થયું છે.