ઈ-શ્રમ પોર્ટલ: નોંધાયેલા કામદારોની સંખ્યા 30 કરોડને પાર

શ્રમ અને રોજગાર મંત્રાલયે 26 ઓગસ્ટ, 2021નાં રોજ ઇ-શ્રમ પોર્ટલ (eshram.gov.in) લોંચ કર્યું હતું, જેનો ઉદ્દેશ આધાર સાથે સીડેડ અસંગઠિત કામદારો (એનડીયુડબલ્યુ)નો વિસ્તૃત રાષ્ટ્રીય ડેટાબેઝ તૈયાર કરવાનો છે. ઇ-શ્રમ પોર્ટલનો હેતુ અસંગઠિત કામદારોને સેલ્ફ-ડિક્લેરેશનના ધોરણે યુનિવર્સલ એકાઉન્ટ નંબર (યુએએન) પ્રદાન કરીને તેમની નોંધણી અને સહાય કરવાનો છે.
28મી જાન્યુઆરી 2025 સુધીમાં, 30.58 કરોડથી વધુ અસંગઠિત કામદારોએ ઇ-શ્રમ પોર્ટલ પર નોંધણી કરાવી છે. ગત વર્ષ દરમિયાન એટલે કે, 1 જાન્યુઆરી 2024થી 31 ડિસેમ્બર 2024 સુધીમાં, ઇ-શ્રમ પોર્ટલ પર દરરોજ સરેરાશ 33.7 હજાર નોંધણી સાથે 1.23 કરોડથી વધુ નોંધણી નોંધાઈ છે. ઇ-શ્રમ તેની નીચેની મુખ્ય લાક્ષણિકતાઓ મારફતે અસંગઠિત કામદારોને કલ્યાણ કવચ પ્રદાન કરવાની સુવિધા પ્રદાન કરે છેઃ

i. ઇ-શ્રમને રાષ્ટ્રીય કારકિર્દી સેવા (એનસીએસ) પોર્ટલ સાથે સંકલિત કરવામાં આવી છે. એક અસંગઠિત કામદાર પોતાના યુનિવર્સલ એકાઉન્ટ નંબર (યુએએન)નો ઉપયોગ કરીને એનસીએસ પર નોંધણી કરાવી શકે છે અને નોકરીની યોગ્ય તકો શોધી શકે છે. એનસીએસ પર એકીકૃત નોંધણી કરાવવા માટે ઇ-શ્રમ પોર્ટલ પર રજિસ્ટ્રેશન કરનારાઓને એક વિકલ્પ/લિંક પણ પ્રદાન કરવામાં આવી છે.

ii. ઇ-શ્રમને પ્રધાનમંત્રી શ્રમ યોગી માન-ધન (પીએમ-એસવાયએમ) સાથે જોડવામાં આવ્યું છે. પીએમ-એસવાયએમ અસંગઠિત કામદારો માટે પેન્શન યોજના છે, જેમની ઉંમર 18-40 વર્ષની વચ્ચે છે. જેમાં 60 વર્ષની ઉંમર થયા બાદ માસિક 3000 રૂપિયા પેન્શન મળે છે. યુએએનનો ઉપયોગ કરીને કોઈ પણ અસંગઠિત કામદાર પીએમ-એસવાયએમ હેઠળ સરળતાથી નોંધણી કરાવી શકે છે. આ યોજનામાં ૫૦ ટકા યોગદાન ભારત સરકાર ભોગવે છે અને બાકીનું યોગદાન કામદાર દ્વારા આપવામાં આવે છે.

iii. ઈ-શ્રમમાં પરપ્રાંતિય શ્રમિકોના પરિવારની વિગતો મેળવવા માટેની જોગવાઈ ઉમેરવામાં આવી છે.

iv. ઇ-શ્રમમાં રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો સાથે બાંધકામ કામદારોના ડેટાને વહેંચવાની જોગવાઈ ઉમેરવામાં આવી છે, જેથી તેઓ સંબંધિત બિલ્ડિંગ અને અન્ય બાંધકામ કામદારો (બીઓસીડબ્લ્યુ) બોર્ડમાં તેમની નોંધણીની સુવિધા આપી શકે.

v. અસંગઠિત કામદારોને કૌશલ્ય સંવર્ધન અને એપ્રેન્ટિસશીપની તકો પ્રદાન કરવા માટે ઇ-શ્રમને કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલયનાં સ્કિલ ઇન્ડિયા ડિજિટલ પોર્ટલ સાથે જોડવામાં આવ્યું છે.

vi. ઈ-શ્રમને માયસ્કીમ પોર્ટલ સાથે પણ સંકલિત કરવામાં આવ્યું છે. માયસ્કીમ એક રાષ્ટ્રીય મંચ છે, જેનો ઉદ્દેશ સરકારી યોજનાઓની વન-સ્ટોપ શોધ અને શોધ પ્રદાન કરવાનો છે. તે નાગરિકની લાયકાતના આધારે યોજનાની માહિતી શોધવા માટે એક નવીન, ટેકનોલોજી આધારિત ઉકેલ પૂરો પાડે છે.

અસંગઠિત કામદારોને વિવિધ સામાજિક સુરક્ષા યોજનાઓ સુધી પહોંચવા માટે વન-સ્ટોપ સોલ્યુશન તરીકે ઇ-શ્રમને વિકસાવવા પર તાજેતરમાં બજેટની જાહેરાતના વિઝનને ધ્યાનમાં રાખીને, શ્રમ અને રોજગાર મંત્રાલયે 21 ઓક્ટોબર, 2024 ના રોજ ઇ-શ્રમ – "વન-સ્ટોપ-સોલ્યુશન" શરૂ કર્યું હતું. ઈ-શ્રમ – "વન સ્ટોપ સોલ્યુશન"માં એક જ પોર્ટલ એટલે કે ઈ-શ્રમ ખાતે વિવિધ સામાજિક સુરક્ષા/કલ્યાણકારી યોજનાઓના સંકલનનો સમાવેશ થાય છે. આનાથી ઇ-શ્રમ પર નોંધાયેલા અસંગઠિત કામદારો સામાજિક સુરક્ષા યોજનાઓ સુધી પહોંચી શકે છે અને ઇ-શ્રમ દ્વારા અત્યાર સુધીમાં તેમના દ્વારા મેળવેલા લાભો જોઈ શકે છે.

અત્યાર સુધીમાં વિવિધ કેન્દ્રીય મંત્રાલયો/વિભાગોની 12 યોજનાઓને ઇ-શ્રમ સાથે સંકલિત/મેપ કરવામાં આવી છે, જેમાં પ્રધાનમંત્રી સુરખ્સ વીમા યોજના (પીએમએસબીવાય), પ્રધાનમંત્રી જીવન જ્યોતિ વીમા યોજના (પીએમજેજેબીવાય), આયુષ્માન ભારત – પ્રધાનમંત્રી જન આરોગ્ય યોજના, પ્રધાનમંત્રી જન આરોગ્ય યોજના, પ્રધાનમંત્રી આવાસ નિધિ (પીએમ-સ્વનિધિ), પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના- શહેરી (પીએમએવાય-યુ), પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના- ગ્રામીણ (પીએમએવાય-જી), મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ (મનરેગા) સામેલ છે.

ઇ-શ્રમ પોર્ટલની સુલભતા વધારવા માટે શ્રમ અને રોજગાર મંત્રાલયે ભાષિની પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ કરીને 7 જાન્યુઆરી, 2025ના રોજ ઇ-શ્રમ પોર્ટલ પર બહુભાષી કામગીરી શરૂ કરી હતી. આ વૃદ્ધિથી હવે કામદારો 22 ભારતીય ભાષાઓમાં ઇ-શ્રમ પોર્ટલ સાથે આદાનપ્રદાન કરી શકે છે, સુલભતામાં સુધારો કરી શકે છે અને તમામ માટે સર્વસમાવેશકતાને પ્રોત્સાહન મળશે.

કેન્દ્રીય શ્રમ અને રોજગાર રાજ્યમંત્રી શોભા કરંદલાજેએ લોકસભામાં લેખિત જવાબમાં આ માહિતી આપી હતી.