મનરેગામાં કુલ સક્રિય કામદારોમાંથી 96.3% માટે આધાર-આધારિત ચુકવણી સક્ષમ કરવામાં આવી

વિકસિત ભારત 2047’ નું સરકારનું વિઝન ‘સબકા સાથ, સબકા વિકાસ’ ની વિભાવનાને રજૂ કરે છે.  કારણ કે તે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં સમાન અને સમાવિષ્ટ વિકાસ સુનિશ્ચિત કરવા, જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા પર ભાર મૂકે છે. તે ‘સંપૂર્ણ સરકાર’ વ્યૂહરચના દ્વારા પ્રાપ્ત થઈ રહેલા વ્યાપક ‘સબકા કલ્યાણ’ અભિગમને પ્રતિબિંબિત કરે છે.  જે આર્થિક સર્વેક્ષણ 2024-25 પર પ્રકાશ પાડે છે. આ દસ્તાવેજ આજે કેન્દ્રીય નાણા અને કોર્પોરેટ બાબતોના મંત્રી શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણ દ્વારા સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો.

આ સંદર્ભમાં ગ્રામીણ આવાસ, પીવાનું પાણી, આરોગ્ય અને સ્વચ્છતા, સ્વચ્છ ઇંધણ, સામાજિક સુરક્ષા અને ગ્રામીણ જોડાણ સહિત માળખાગત સુવિધાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને વિવિધ પગલાં લેવામાં આવ્યા છે. તેમજ ગ્રામીણ આજીવિકામાં વધારો કરવામાં આવ્યો છે. સર્વેમાં ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે ગ્રામીણ અર્થતંત્રમાં ડિજિટાઇઝેશન અને ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ ગ્રામીણ વિકાસના એજન્ડાનો મુખ્ય પાસું રહ્યો છે.  પછી ભલે તે કૃષિ પ્રવૃત્તિઓમાં હોય કે શાસનમાં.

ગ્રામીણ માળખાગત સુવિધા

ખાસ કરીને સંવેદનશીલ આદિવાસી જૂથ (PVTG) વિસ્તારોમાં માળખાગત વિકાસ પર ખાસ ભાર મૂકતા, પ્રધાનમંત્રી ગ્રામ સડક યોજના (PMGSY) હેઠળ 100 સુધીની વસ્તીના ધોરણોને હળવા કરીને એક અલગ વર્ટિકલ શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. જેથી બિનજોડાણવાળા PVTG રહેઠાણોને કનેક્ટિવિટી પૂરી પાડી શકાય. આ વર્ટિકલ હેઠળ કુલ 8,000 કિમી રોડ લંબાઈનું નિર્માણ કરવાનું લક્ષ્ય છે.

ગ્રામીણ આવાસ: ઓળખ અને આર્થિક વિકાસ માટે એક સીમાચિહ્ન

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવાયું છે કે આર્થિક રીતે વંચિત ગ્રામીણ પરિવારો માટે આવાસ પૂરું પાડવું એ લાંબા સમયથી ભારતની વિકાસ વ્યૂહરચનાનો અભિન્ન ભાગ રહ્યું છે. 'સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ (SDG) 11.1 'સલામત અને સસ્તા આવાસ' અને ભારતના 'બધા માટે ઘર' ના વિઝન સાથે સુસંગત, પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના-ગ્રામીણ (PMAY-G) હેઠળ 2016 થી 2.69 કરોડ ઘરોનું બાંધકામ પૂર્ણ થયું છે. PMAY-G હેઠળ ઘરનું બાંધકામ આશરે 314 માનવ-દિવસની સીધી રોજગારી ઉત્પન્ન કરે છે.  જેમાં 81 કુશળ, 71 અર્ધ-કુશળ અને 164 અકુશળ વ્યક્તિ-દિવસનો સમાવેશ થાય છે. યોજનાના પ્રથમ બે વર્ષમાં પૂર્ણ થયેલા ઘરો માટે કુલ પ્રત્યક્ષ રોજગારીનું સર્જન કુશળ શ્રમ માટે 4.82 કરોડ માનવ-દિવસ અને અકુશળ શ્રમ માટે 7.60 કરોડ માનવ-દિવસ હતું (NIPFP 2018).

SDGsનું સ્થાનિકીકરણ: ગ્રામીણ પ્રગતિને શક્તિ આપવી

આર્થિક સર્વે નોંધે છે કે SDGsનું સ્થાનિકીકરણ ખાતરી કરે છે કે ગ્રામીણ વિકાસ વૈશ્વિક લક્ષ્યો સાથે સુસંગત છે, જેમાં આવાસ, સ્વચ્છતા, પાણી પુરવઠો અને વીજળીકરણ જેવી મૂળભૂત સુવિધાઓને સંબોધવામાં આવે છે. ભારતનું 'સબકા સાથ, સબકા વિકાસ'નું આહ્વાન અને 2047 સુધીમાં વિકાસ ભારતનું વિઝન SDGs હાંસલ કરવા માટે રોડમેપ તૈયાર કરે છે. રાજ્યો વચ્ચે સહકારી અને સ્પર્ધાત્મક સંઘવાદ પર ભાર મૂકતી 'સંપૂર્ણ સરકાર' વ્યૂહરચનાનું પાલન કરવામાં આવી રહ્યું છે.

ગ્રામીણ આવકમાં વધારો

સર્વેમાં જણાવાયું છે કે મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી યોજનાનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ કરવા માટે બહુવિધ કાર્યક્ષમતા સુધારાઓ રજૂ કરવામાં આવ્યા છે. કામ પૂર્ણ થયા પહેલા, દરમિયાન અને પછી જીઓટેગિંગ, પ્રમાણિકતા અને લીકેજને દૂર કરવા માટે, 99.98% ચુકવણીઓ રાષ્ટ્રીય ઇલેક્ટ્રોનિક ફંડ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ દ્વારા કરવામાં આવે છે. વેતન DBT હેઠળ ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે. કુલ સક્રિય કામદારોના 96.3% માટે આધાર-આધારિત ચુકવણી સક્ષમ કરવામાં આવી છે.  જ્યારે વેતન લાભાર્થીઓ માટેના કુલ સફળ વ્યવહારોમાંથી 99.23% ડિસેમ્બર 2024 માં APBS (આધાર ચુકવણી સેતુ સિસ્ટમ) દ્વારા પ્રક્રિયા કરવામાં આવી છે. સર્વેમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું છે કે 28 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં સામાજિક ઓડિટ એકમોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે.

સર્વે દસ્તાવેજમાં જણાવાયું છે કે DAY-NRLM (દીનદયાળ અંત્યોદય યોજના - રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ આજીવિકા મિશન), એક મુખ્ય ગરીબી નિવારણ કાર્યક્રમ છે, જે ગરીબ પરિવારોને લાભદાયી સ્વરોજગાર અને કુશળ વેતન રોજગારની તકો મેળવવા માટે સક્ષમ બનાવે છે, જેના પરિણામે ગરીબો માટે ટકાઉ અને વૈવિધ્યસભર આજીવિકાના વિકલ્પો ઉપલબ્ધ થાય છે.

ગ્રામીણ કલ્યાણ માટેના અન્ય પગલાં

આરોગ્ય, પોષણ, સ્વચ્છતા અને સ્વચ્છતાના મુદ્દાઓને સંબોધવા માટે, DAY-NRLM ખોરાક, પોષણ, આરોગ્ય અને WASH (FNHW) હસ્તક્ષેપો લાગુ કરે છે. જે 682 જિલ્લાઓના 5369 બ્લોકમાં લાગુ કરવામાં આવી રહ્યા છે. રાજ્ય ગ્રામીણ આજીવિકા મિશન (SRLM) એ સામાજિક સમાવેશ અને લિંગ મુદ્દાઓને સંબોધવા માટે રાજ્ય-વિશિષ્ટ વ્યૂહરચનાઓ વિકસાવી છે. હાલમાં, 32 SRLM લિંગ હસ્તક્ષેપો લાગુ કરી રહ્યા છે.

1987નાં કાનૂની સેવા સત્તામંડળો (LSA) અધિનિયમ હેઠળ સ્થાપિત રાષ્ટ્રીય કાનૂની સેવા સત્તામંડળ (NALSA), ન્યાયની સમાન પહોંચ સુનિશ્ચિત કરવા માટે દૂરના અને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં સમાજના વંચિત વર્ગોને મફત કાનૂની સેવાઓ પૂરી પાડે છે. ગ્રામ ન્યાયાલય અધિનિયમ, 2008 નો હેતુ ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પાયાના સ્તરે ન્યાયની પહોંચ પૂરી પાડવાનો છે. ઓક્ટોબર 2024 સુધીમાં, 313 ગ્રામ ન્યાયાલયોએ ડિસેમ્બર ૨૦૨૦ થી ઓક્ટોબર 2024 સુધીમાં 2.99 લાખથી વધુ કેસોનો નિકાલ કર્યો છે.

સર્વેક્ષણમાં તારણ કાઢવામાં આવ્યું છે કે ગ્રામીણ માળખાગત સુવિધાઓ, આવાસ અને આજીવિકા પર સરકારનું ધ્યાન એક વ્યાપક 'બધા માટે કલ્યાણ' અભિગમને પ્રતિબિંબિત કરે છે. ગ્રામીણ જોડાણ, સ્વચ્છતા, આવાસ, પીવાના પાણીની પહોંચ અને સામાજિક સમાવેશમાં સુધારો કરીને, માઇક્રોફાઇનાન્સ, SHG અને SDGના સ્થાનિકીકરણને ટેકો આપીને, આ પહેલો સમાવેશી વિકાસ સુનિશ્ચિત કરે છે. સાથે મળીને, તેઓ ગ્રામીણ સમુદાયોને ઉત્થાન આપે છે, સમાનતા અને જીવનની ગુણવત્તામાં અંતરને દૂર કરે છે.