આવતા મહિને ભારતીય અવકાશયાત્રીને લઈ જવાનું આંતરરાષ્ટ્રીય અવકાશ મિશન નિર્ધારિત છે: ડો.જિતેન્દ્ર સિંહ

નવી દિલ્હીઃ ભારત પોતાની અંતરિક્ષ યાત્રામાં એક નિર્ણાયક પ્રકરણ લખવાની તૈયારીમાં છે, ભારતીય અવકાશયાત્રીને લઇ જતું આંતરરાષ્ટ્રીય અંતરિક્ષ મિશન આવતા મહિને નક્કી કરવામાં આવ્યું છે.

આગામી મહિનાઓમાં ઇન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઇઝેશન (ઇસરો)ની મુખ્ય ભાવિ યોજનાઓની સમીક્ષા કરવા માટે યોજાયેલી ઉચ્ચ-સ્તરીય બેઠક પછી આ જાહેરાત કરતાં કેન્દ્રીય વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી મંત્રી (સ્વતંત્ર હવાલો) પૃથ્વી વિજ્ઞાન અને પીએમઓ, પરમાણુ ઊર્જા વિભાગ, અવકાશ વિભાગ, કાર્મિક, લોક ફરિયાદ અને પેન્શન વિભાગના રાજ્ય કક્ષાના પ્રધાન ડો.જિતેન્દ્ર સિંહે જણાવ્યું હતું કે, આ મિશન આંતરરાષ્ટ્રીય અવકાશ સ્ટેશન (આઇએસએસ)ની મુલાકાત લેનાર પ્રથમ ભારતીય અને સોવિયેત સોયુઝ અવકાશયાન પર રાકેશ શર્માની 1984ની આઇકોનિક ફ્લાઇટ પછી ચાર દાયકામાં અવકાશની યાત્રા કરનાર પ્રથમ ભારતીય અવકાશયાત્રીની મુલાકાત લેશે.

આગામી મહિનાઓમાં મહત્વાકાંક્ષી મિશન માટે કમર કસી રહેલા ભારતના અવકાશ ક્ષેત્રમાં ગતિવિધિઓના ધમધમાટ વચ્ચે આ જાહેરાત કરવામાં આવી છે. અવકાશ વિભાગના સચિવ અને ઇસરોના ચેરમેન ડો.વી.નારાયણને આગામી વિવિધ અવકાશ અભિયાનોની સ્થિતિ વર્ણવતું પ્રેઝન્ટેશન રજૂ કર્યું હતું. ચેરમેન ઇસરોએ માહિતી આપી હતી કે ભારતીય વાયુસેનાના ગ્રુપ કેપ્ટન શુભાંશુ શુક્લા એક્ઝિયોમ સ્પેસના એક્સ-4 મિશનના ભાગરૂપે આવતા મહિને ઇન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન (આઇએસએસ) જવા માટે તૈયાર છે.

ગ્રુપ કેપ્ટન શુક્લાનું મિશન, જે મે, 2025 માં નિર્ધારિત છે, તે ભારતના વિસ્તૃત થઈ રહેલા આંતરરાષ્ટ્રીય અવકાશ સહયોગમાં એક સીમાચિહ્નરૂપ છે. ભારતીય વાયુસેનામાં એક સુશોભિત પરીક્ષણ પાયલોટ તરીકે, તેમને ઇસરોના હ્યુમન સ્પેસફ્લાઇટ પ્રોગ્રામ (એચએસપી) હેઠળ શોર્ટલિસ્ટ કરવામાં આવ્યા હતા અને તેઓ ગગનયાન મિશનના ટોચના દાવેદારોમાં સામેલ છે, જે ભારતની પ્રથમ સ્વદેશી ક્રૂડ ઓર્બિટલ ફ્લાઇટ છે. એક્સ-4 મિશન પરની તેમની યાત્રાથી સ્પેસફ્લાઇટ કામગીરીઓ, પ્રક્ષેપણ પ્રોટોકોલ, માઇક્રોગ્રેવિટી અનુકૂલન અને કટોકટીની સજ્જતામાં મહત્વપૂર્ણ અનુભવ મળશે તેવી અપેક્ષા છે - જે ભારતની ક્રૂડ સ્પેસ મહત્વાકાંક્ષાઓ માટે આવશ્યક છે.

શુક્લાના મિશનને જે અલગ પાડે છે તે તેનું વ્યૂહાત્મક મહત્વ છે. ભારતની પ્રથમ માનવ અંતરિક્ષ ઉડાનના પ્રતીકાત્મક અન્ડરટોનથી વિપરીત, આ વખતે ઓપરેશનલ તત્પરતા અને વૈશ્વિક સંકલન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. તેમની ભાગીદારી અંતરિક્ષમાં જાહેર-ખાનગી આંતરરાષ્ટ્રીય ભાગીદારીઓ સાથે ભારતના વધતા જોડાણ અને માનવ અવકાશ સંશોધનમાં એક ગંભીર દાવેદાર તરીકે ઉભરી આવવાના તેના સંકલ્પને રેખાંકિત કરે છે.

ડો. જિતેન્દ્રસિંહે આગામી માનવ અંતરિક્ષયાન અને ઇસરોના મહત્વપૂર્ણ અભિયાનોની શ્રેણીના મહત્વ પર ભાર મૂકતા જણાવ્યું હતું કે, "ભારત તેના આગામી અવકાશના સીમાચિહ્ન માટે તૈયાર છે." તેમણે નોંધ્યું હતું કે, આંતરરાષ્ટ્રીય ભાગીદારો સાથે જોડાણ અને ગગનયાન જેવા પ્રોજેક્ટ્સની વ્યૂહાત્મક ગતિ અંતરિક્ષ ટેકનોલોજીમાં આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે અગ્રેસર બનવાની ભારતની કટિબદ્ધતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે. મંત્રીશ્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ પ્રયાસો પ્રકૃતિમાં માત્ર વૈજ્ઞાનિક જ નથી, પણ વિકસિત અને આત્મનિર્ભર ભારતની પરિકલ્પના સાથે પણ સુસંગત છે.

આ બેઠક દરમિયાન ઈસરોએ ડૉ. જિતેન્દ્ર સિંહને જાન્યુઆરી 2025થી લઈને અત્યાર સુધીના અનેક મહત્વના ઘટનાક્રમો પર અપડેટ કર્યા હતા. તેમાં આદિત્ય એલ1 સોલર મિશનના ડેટાની જાહેર જાહેરાત, ડોકિંગ અને અનડોકિંગ ટેકનોલોજીનું સફળ નિદર્શન, ભારતમાં વિકસિત હાઇએસ્ટ થ્રસ્ટ લિક્વિડ એન્જિનનું પરીક્ષણ અને શ્રીહરિકોટાથી ઐતિહાસિક 100મું પ્રક્ષેપણ (GSLV-F15) સામેલ છે. ઇસરોએ ઉપગ્રહ-આધારિત દેખરેખ દ્વારા કુંભ મેળા 2025 જેવી રાષ્ટ્રીય ઘટનાઓને પણ ટેકો આપ્યો હતો અને ભવિષ્યમાં લોન્ચ વેહિકલ રિકવરી મિશન માટે મહત્વપૂર્ણ વિકાસ એન્જિનને ફરીથી શરૂ કરવાના સફળ પ્રદર્શનની જાહેરાત કરી હતી.

મેથી જુલાઈ 2025 સુધી ચાલનારા મુખ્ય મિશનમાં ઈસરો અત્યાધુનિક ઈઓએસ-09 સેટેલાઈટને લઈને પીએસએલવી-સી61 મિશન લોન્ચ કરશે. સી-બેન્ડ સિન્થેટિક અપર્ચર રડારથી સજ્જ, ઇઓએસ-09 દિવસ કે રાત તમામ હવામાનની પરિસ્થિતિઓમાં પૃથ્વીની સપાટીની હાઇ-રિઝોલ્યુશન ઇમેજ કેપ્ચર કરવામાં સક્ષમ હશે. અન્ય એક નોંધપાત્ર સીમાચિહ્નરૂપ ટેસ્ટ વ્હીકલ-ડી2 (ટીવી-ડી2) મિશન હશે, જે ગર્ભપાતના દૃશ્યનું અનુકરણ કરવા અને ગગનયાન ક્રૂ એસ્કેપ સિસ્ટમનું નિદર્શન કરવા માટે બનાવવામાં આવ્યું છે. આ મિશનમાં ક્રૂ મોડ્યુલ માટે દરિયાઈ પુનઃપ્રાપ્તિ કામગીરીનો સમાવેશ થાય છે, જે ભારતની પ્રથમ માનવ અંતરિક્ષ ઉડાન માટે આયોજિત પ્રક્રિયાઓની નકલ કરે છે.

જૂનમાં જીએસએલવી-એફ16 પર નિસાર ઉપગ્રહનું પ્રક્ષેપણ ખૂબ જ અપેક્ષિત રીતે જોવા મળશે. નાસા-ઇસરોના આ સહયોગનો હેતુ ડ્યુઅલ-ફ્રીક્વન્સી રડાર ડેટા દ્વારા પૃથ્વીની ઇકોસિસ્ટમ્સ અને કુદરતી આપત્તિઓનો અભ્યાસ કરવાનો છે, જેમાં નાસાના એલ-બેન્ડ પેલોડ્સને ઇસરોના એસ-બેન્ડ યોગદાન સાથે જોડવામાં આવે છે. એલવીએમ3-એમ5 મિશન, જે જુલાઈમાં નિર્ધારિત થશે, તે ન્યૂસ્પેસ ઇન્ડિયા લિમિટેડના વાણિજ્યિક કાર્યક્રમ હેઠળ બ્લુબર્ડ બ્લોક -2 ઉપગ્રહોને લોન્ચ કરીને, યુએસએના એએસટી સ્પેસમોબાઇલ ઇન્ક. સાથે વ્યાપારી કરારને પૂર્ણ કરશે.

જેમ જેમ ભારતની અવકાશ વ્યૂહરચના પરિપક્વ થતી જાય છે, તેમ તેમ ગ્રુપ કેપ્ટન શુક્લાનું આગામી મિશન વૈશ્વિક અવકાશ સ્પર્ધામાં પોતાનું સ્થાન પાછું મેળવવા માટે તૈયાર આત્મવિશ્વાસુ, દૂરંદેશી રાષ્ટ્રના પ્રતીક તરીકે ઊભું છે. તેમની યાત્રા માત્ર એક ઉડ્ડયન કરતાં વિશેષ છે - આ એક સંકેત છે કે ભારત અવકાશ સંશોધનના નવા યુગમાં હિંમતભેર આગળ વધી રહ્યું છે.